Zanimljivosti

Kako pomjeranje kazaljki na satu utiče na naš organizam

Pomjeranje sata ovog vikenda će kod mnogih izazvati pospanost i umor, a da li je moguće izbjeći ove negativne posljedice ljetnjeg računanja vremena?

Ljudi, životinje, biljke, pa čak i gljive imaju svoj unutrašnji sat. On utiče na funkcije u organizmu i hemijske procese u ćelijama. Životinje i biljke prirodno prate cirkadijalni ritam, koji u prosjeku traje od 22 do 25 sati. Ljudi su, s druge strane, majstori u namjernom ometanju svog fino podešenog unutrašnjeg sata. Bilo kroz rad u smjenama, žurke koje traju cijelu noć, putovanja u druge vremenske zone – ili kroz prelazak sa zimskog na ljetnje računanje vremena i obrnuto.

Prelazak na ljetnje računanje vremena u proljeće je posebno nepopularano: jer s njim gubimo sat vremena. Neki ljudi dobro podnose ovu promjenu, dok je drugima potrebno više vremena da uspostave narušenu ravnotežu. Ovo ne iznenađuje ako se uzme u obzir da naš unutrašnji sat između ostalog kontroliše – ciklus spavanja i buđenja, nivoe hormona, krvni pritisak, tjelesnu temperaturu i metabolizam. To znači da se i najmanje promjene odražavaju na naše fizičko blagostanje i mentalne karakteristike.

Iako se o ukidanju promjene ljetnjeg i zimskog računanja vremena stalno govori, ona i dalje postoji. Za sve stanovnike naše planete, poremećaj unutrašnjeg sata dva puta godišnje je koliko predvidljiv, toliko i neizbježan. Ali da li postoje načini da se ublaže njegove negativne posljedice ili da se čak u potpunosti izbjegnu? Na ovo i slična pitanja odgovora dr Henrik Oster, direktor Instituta za neurobiologiju Univerziteta u Libeku.

Dr Oster, zašto nas promjena vremena čini tako umornim?

Sa prelaskom na ljetnje računanje vremena u proljeće – kada gubimo sat vremena – mi nismo u prilici da odspavamo onoliko koliko je našem tijelu potrebno. Ovo je promjena koju u nedjelju obično ne primijetimo, stoga taj dan odemo u krevet u uobičajeno vrijeme. Ali u ponedeljak odjednom moramo da ustanemo sat ranije. Ovo dovodi do toga da pojedini ljudi akumuliraju deficit sna tokom prve nedjelje, što se dalje odražava na njihovo zdravlje, dobrobit, performanse i raspoloženje.

Koliko vremena je potrebno našem tijelu da se prilagodi na ljetnje računanje vremena?

Obično nekoliko dana, osim ako ne postoji još neki razlog zbog kog će ova promjena postati teža. Postoji jedna slična situacija nakon koje se naš unutrašnji i spoljašnji sat ne poklapaju: džet leg, kada putujete u drugu vremensku zonu. S tim što je razlika između džet lega i promjene vremena sljedeća: na destinaciji za odmor imamo drugačije uslove osvjetljenja, različite društvene obrasce i drugačije spoljašnje okruženje nego kod kuće. To nije slučaj i sa promjenom vremena. Sunce ne izlazi naglo sat ranije, već postepeno. Zbog toga prilagođavanje na ljetnje ili zimsko računanje vremena traje malo duže. Kada smo zdravi i provodimo relativno mnogo vremena napolju, sve je lakše. Ako to nije slučaj ili se naš sistem ne prilagodi dobro, stvari mogu da se prolongiraju.

Zašto neki ljudi pate više od drugih?

Ovo je individualna stvar: kakav je nečiji hronotip – da li je sova ili ranoranilac, i da li se generalno lakše ili teže prilagođava promjenama? Istraživanja su pokazala da sove, odnosno ljudi koji svoj dan započinju kasnije, osećaju posljedice promjene vremena i nedelju dana nakon pomrenja kazaljki. Jer oni i dalje kasno idu na spavanje, ali moraju da ustaju ranije, pa se deficit sna povećava za nekoliko minuta svakog dana. U jesen je ovaj efekat znatno manje izražen, jer ne dolazi do nedostatka sna usljed pomjeranja sata unazad.

Da li je starost još jedan od faktora koji se trebaju uzeti u obzir?

Starost definitivno može da utiče na bolje prilagođavanje. Najbolji primjer su tinejdžeri: mnogi od njih se ne bude rano ujutru, ali su mnogi budni i aktivni do duboko u noć. Ovakvo ponašanje se ispoljava i u ranim dvadesetim i onda većina polako prelazi u hronotip – ranoranioca. Shodno tome, kako starimo, lakše se prilagođavamo ljetnjem računanju vremena. Ipak, ovaj efekat se kod starijih ljudi može umanjiti ako više nisu potpuno zdravi ili pokretni i stoga manje vremena provode napolju. Svjetlo je najvažniji signal za podešavanje sata.

Da li odlazak u krevet ranije, može ublažiti negativne posljedice?

U proljeće ovo može pomoći, kako bi potencijalni deficit sna u ponedjeljak bio manji. Međutim, utvrđeno je da ovo ne funkcioniše na način na koji to očekujemo jer obično u krevet idemo onda kada se umorimo. A zaspati sat vremena ranije ukoliko ne osjećamo umor, nije lak posao. Dakle, većina ljudi neće uspjeti, ali ništa im neće štetiti da pokušaju.

Postoje li neki drugi trik da se promjena lakše podnese?

Kada je promjena vremena u proljeće u pitanju, relativno malo toga se može učiniti. Ali ono što bi trebalo da uradite jeste da odmah nakon pomjeranja sata uskladite svoje obroke. To znači da treba da pomjerite doručak, ručak i večeru unaprijed za jedan sat, već prvog dana tj. u nedjelju. Vrijeme konzumiranja hrane je važan faktor kada je unutrašnji sat i naš organizam u pitanju – za stomak, crijeva, mišiće i srce. Nažalost, hranom ne možemo da utičemo i na rad našeg mozga, jer je njemu pre svega potrebno svijetlo.

Imate li neki savjet?

Ako želite da uskladite svoj unutrašnji sat sa novonastalom promjenom, najvažnije je da ujutru provedete dovoljno vremena na svjetlosti. U idealnom slučaju, izađite u šetnju napolje. Ukoliko ovo nije moguće, i svjetlost sijalica može pomoći. Nasuprot tome, ako se sat pomjerio unazad tj. počelo je zimsko računanje vremena, svetlu se morate izlagati u večernjim satima. Dakle, da rezimiramo – u proljeće, puno svjetla ujutru i što je manje moguće uveče – inače se efekat poništava, dok je u jesen situacija obrnuta.

Sa hronobiološke tačke gledišta, da li je preporučljivo ukinuti promjenu vremena?
Promjena je uvedena radi uštede energije – u međuvremenu se pokazalo da je ona gotovo zanemarljiva. Medicinski aspekt na ljude nije dramatičan, ali jeste negativan. Zatim, postoji i organizacioni aspekt, koji je možda i najštetniji. Na primjer, u poljoprivredi, gdje se krave moraju polako uvoditi u drugačiji ritam zbog muže, sa promjenama se mora započeti nedjelju dana ranije. Pored toga, ovo utiče i na satnicu uzimanja ljekova, pogotovo u bolnicama. Diskusija o tome da li sat treba pomjeriti unazad ili unaprijed se pokreće iznova i iznova, čak i u našem institutu. Jer komplikuje stvari bez razloga, a hronobiolozi i stručnjaci za hronomedicinu su zapravo svi za to da se ukine.

Ako se pomernje sata ukine, da li onda treba da bude podešeno na ljetnje ili zimsko računanje vremena?
Sve ukazuje da je zimsko računanje zapravo “normalno vrijeme”. Ljetnje računanje vremena je u redu i u njemu nema ničeg lošeg, ali ako bismo prema njemu računali vrijeme i zimi – onda bismo morali da ustajemo sat ranije, a to zapravo niko ne želi.

Slične teme:pomeranje kazaljke na satu

Sledeće

Neobičan sastojak u vodu prilikom zalivanja biljaka

Ne propustite

Nova tehnologija transplantacije organa uz pomoć vještačke inteligencije

Reklama

Klikni da ostaviš komentar

Zanimljivosti

Saznajte šta je „socijalno starenje“ moglo bi da bude dobro za vaše zdravlje

Ako manji društveni krug može da smanji rizik od bolesti, potpuna izolacija donosi brojne zdravstvene probleme.

Može li manji krug prijatelja biti tajna dugog života? Istraživanja pokazuju da se mnoge vrste, uključujući ljude i životinje, povlače iz društvenih aktivnosti kako stare. Ovaj fenomen, poznat kao ‘socijalno starenje’, mogao bi imati evolutivne prednosti. Novo istraživanje Centra za istraživanje ponašanja životinja na Univerzitetu u Ekseteru pokazalo je da smanjenje društvenih kontakata može pomoći u očuvanju zdravlja, piše Njujork post.

Naučnici su proučavali grupu odraslih ženki rezus makaki majmuna da bi istražili vezu između starenja, društvenih veza i zdravstvenih rizika. Koristili su modele društvenih mreža za merenje „društvene centralnosti“ – ukupnog broja socijalnih partnera i vremena provedenog u druženju. Kombinujući ove podatke sa simulacijama zaraznih bolesti, istraživači su analizirali da li manje društvenih veza može smanjiti rizik od infekcija, posebno kod starijih i imunokompromitovanih osoba.

Rezultati su pokazali da stariji makakiji koji su imali manje društvenih kontakata ređe boluju od zaraznih bolesti, što ukazuje na ‘zaštitni efekat’ društvenog povlačenja u starosti. Erin Siracusa, koautor studije iz Centra za istraživanje ponašanja životinja, ističe: „Naše istraživanje sugeriše da smanjenje društvenog kontakta kod starijih životinja, uključujući ljude, ima snažnu prednost pri prilagođavanju, prenosi Večernji.hr.

Kod starijih osoba, imuni sistem slabi, povećavajući rizik od infekcija. Međutim, analiza je pokazala da stariji makaki ređe obolevaju od svojih mlađih. „Ova ravnoteža između koristi i troškova menja se tokom života, što može dovesti do promena u društvenom ponašanju“, objašnjava Sirakuza, „Iako su starije osobe podložnije bolestima, podaci su pokazali da su stariji makakiji pretrpeli manje infekcija od mlađih“.

Autori studije upozoravaju da iako smanjenje društvenih interakcija smanjuje rizik od infekcije, postoje infekcije koje se mogu preneti čak i tokom veoma kratkog kontakta. Slično ponašanje je primećeno i kod ljudi. Prema istraživanju iz 2022. na 2.000 Amerikanaca starosti 55 i više godina, 75% ispitanika reklo je da se njihov društveni krug smanjio sa godinama, a skoro polovina (48%) je prekinula prijateljstva sa najmanje tri osobe u poslednje dve godine.

Iako manji društveni krug može smanjiti rizik od bolesti, potpuna izolacija donosi brojne zdravstvene probleme. Svetska zdravstvena organizacija proglasila je usamljenost ozbiljnom pretnjom po zdravlje, uporedivu sa pušenjem 15 cigareta dnevno. Dugotrajna izolacija je povezana sa anksioznošću, depresijom, oslabljenim imunološkim sistemom, srčanim oboljenjima, pa čak i smanjenim volumenom mozga.

Zaključak istraživanja sugeriše da je optimalno rešenje smanjenje, ali ne i potpuno eliminisanje društvenih interakcija, kako bi se postigao balans između smanjenja rizika od bolesti i očuvanja mentalnog zdravlja.

Zanimljivosti

Sajberhondrija, sindrom od kog pati sve više ljudi

Sajberhondrija je medicinski termin novijeg datuma koji označava neosnovanu eskalaciju anksioznosti u vezi sa zdravljem, nastalu upornim pretragama i čitanjem sadržaja o simptomima i bolestima na internetu.

Razlike između sajberhondrije i hipohondrije

Hipohondrija je anksiozni poremećaj čije su osnovne odlike strah i vjerovanje osobe da je oboljela od ozbiljnog tjelesnog oboljenja. Sličnost je u tome što u oba slučaja postoji prekomjerna zabrinutost za tjelesno zdravlje.

Međutim, sajberhondriju karakteriše ekscesivna upotreba interneta sa upornim i često nekontrolisanim pretragama informacija u vezi zdravlja čiji sadržaji potom izazivaju stres, uznemirenje i anksioznost. Očigledno, sajberhondrija je vezana za nove tehnologije, pa se često označava kao bolest modernog doba.

Uzroci sajberhondrije

Uzroci sajberhondrije nisu do kraja jasni, ali opšta sklonost ka brizi, hronični stres, iskustva sa bolestima (bilo lična ili člana porodice), već prisutna anksiozna ili depresivna stanja, jesu najčešći faktori koji povećavaju sklonost za razvoj sajberhondrije. Sa druge strane, laka dostupnost medicinskih informacija na internetu, ušteda vremena i novca zbog neodlaska kod ljekara, privatnost, i potreba za instant odgovorima podstiču pretraživanje interneta.

Veliki broj osoba koristi zdravstvene informacije sa interneta na adekvatan način. One nekada mogu pomoći da se identifikuje problem, pomoću njih se možemo informisati o načinu tretmana ili kome je potrebno obratiti se za pomoć.

Najčešće dobra informisanost dovodi do realnog sagledavanja problema i olakšanja, odnosno redukcije anksioznosti u vezi zdravstvenih smetnji.

Kod drugih, medicinske informacije dobijene putem interneta mogu izazvati potpuno suprotan efekat. One ih mogu zbuniti, uplašiti i uznemiriti jer saznanja o bolestima i simptomima mogu biti pogrešno protumačena. Na taj način može nastati uvjerenje da osoba ima ozbiljan zdravstveni problem, što pojačava anksioznost u vezi sa zdravljem. Pretrage se nastavljaju, a anksioznost eskalira dovodeći do narušavanja mentalnog zdravlja, opšte funkcionalnosti i kvaliteta života.

Teži put do dijagnoze

Postavljanje dijagnoze od strane laika na osnovu pogrešno protumačenih ili netačnih informacija sa interneta ili, još gore, pokušaji samoliječenja – predstavljaju ozbiljan problem.

Ljekarima je otežan rad jer pacijenti dolaze sa predubjeđenjem da imaju neku bolest i traže potvrdu i tretman umjesto pregleda i utvrđivanja faktičkog stanja. Pokušaji razuvjeravanja mogu biti zahtjevni i troše vrijeme ljekara koje bi moglo biti posvećeno drugim pacijentima. Nisu rijetke ni promjene ljekara zbog nepovjerenja i sumnji u vezi njihove kompetentnosti kao i neosnovano izlaganje brojnim dijagnostičkim procedurama.

Zanimljivosti

Zanimljive činjenice iz srpske istorije koje sigurno niste znali!

Ove stvari ili veći deo ovih informacija sigurno niste znali, a mnogo su zanimljivi i značajni, uživajte čitajući i saznajući pojedine fantastične detalje iz naše istorije!

Da je prema odredbama Rudarskog zakonika despota Stefana Lazarevića (1389—1427) udatim ženama bilo zabranjeno da prodaju hleb, so i voće? Ove delatnosti su bile rezervisane samo za udovice koje su se na taj način izdržavale.
Da je novac srpskog kralja Stefana Radoslava (1228—1234) najverovatnije kovan u Solunu, prestonici njegovog tasta Teodora I Anđela, epirskog despota i solunskog cara.
Da se relikvijar koji je pripadao srpskom velikašu despotu Tomi Preljuboviću (ubijen 1384) i njegovoj supruzi Mariji, ćerki Dušanovog polubrata Simeona, danas čuva u gradskoj katedrali u španskom gradu Kuenka.
Da je vlada radikala Nikole Uzunovića 1926. pala posle samo nedelju dana (8.-15. april) pošto joj je podršku uskratila Hrvatska seljačka stranka Stjepana Radića.
Da je knez Mihailo Obrenović za Vukovu zbirku narodnih pripovedaka zapisao bajku Čardak ni na nebu ni na zemlji onako kako ju je slušao od svojih dadilja.
Da je carinik Teodor Radičević, otac poznatog pesnika Branka Radičevića, preveo na srpski jezik Šilerovo delo Viljem Tel.
Da je fudbalska reprezentacija Jugoslavije na Prvo svetsko prvenstvo u fudbalu koje je bilo održano u Urugvaju 1930. godine putovala poštanskim brodom punih 18 dana.
Da je Isidora Sekulić, srpska književnica, prema Dejanu Medakoviću, odbila da potpiše Apel srpskom narodu (dokument iz avgusta 1941. godine kojim je srpska elita trebalo da podrži kolaboracionističku vladu) sa obrazloženjem da je u pitanju politički dokument i da ona, pošto žene u Srbiji nemaju politička prava, ne može da potpiše dokument političke sadržine.
Da se početni fragment povelje despota Đurđa Brankovića manastiru Lavri na Svetoj gori iz 1452. godine smatrao izgubljenim sve dok ga Mihailo Laskaris nije pronašao u ćeliji jednog monaha gde je korišćen kao omot za rukopise.
Da je u Beogradu 1929. godine živelo 126.315 muškaraca prema 99.755 žena? Ova razlika bila je posebno izrazita u Topčideru gde je na 4.987 muškaraca dolazila 671 žena. Ovo se tumači činjenicom da je dobar deo stanovništva dolazio u Beograd na rad dok porodice nisu vodili sa sobom što je bila bitna karakteristika beogradkse demografije između dva svetska rata.
Da je u Jugoslaviji 1935. godine udeo žena među zaposlenima iznosio 30% što je bilo više nego u SAD, Norveškoj ili Italiji. Ovo se tumači kao posledica ekonomske krize i rastućom potrebom za slabokvalifikovanom i izuzetno slabo plaćenom radnom snagom.
Da je prva knjiga koju je izdala Matica srpska bio roman Kasija carica, Milovana Vidakovića.
Da je Vuk Stefanović Karadžić u tolikoj meri insistirao da u Srpski rečnik uđu samo one reči prisutne u živom narodnom govoru da u njega nije uneo reč predgovor kojom je naslovio uvod u delo ali ni reč rječnik kako je celo delo naslovljeno.
Da je knez Miloš Obrenović prilikom posete Istanbulu 1835. od sultana, u znak poverenja, dobio na poklon šest topova.
Da je srpski princ Konstantin Bodin, sin kralja Mihaila Vojislavljevića, kada su ga Vizantinci zarobili 1075. privremeno interniran čak u Antiohiju u Siriji.
Da se Miloš Obrenović, sin Jevrema Obrenovića, lažno predstavljao kao svoj stric knjaz Miloš u čije se ime zaduživao širom Evrope.
Da je Svetozar Miletić posle izdavanja Tucindanskog članka 1860. godine bio toliko popularan među Srbima da je na jednoj slici srpskih vladara izdatoj u Novom Sadu iste godine car Stefan Dušan bio prikazan sa brkovima i bradom po uzoru na Miletićeve.
Da je u srednjovekovnoj Budvi sin koji bi se oženio protiv volje roditelja mogao u skladu sa zakonskim odredbama da bude isteran iz kuće.
Da je kvalitetan duvan, švercovan u Kraljevinu SHS iz Elbasana (Albanija) nazivan kačak što je bio termin kojim su označavani albanski odmetnici. Inače zbog državnog monopola u Kraljevini SHS krijumčarenje duvana je predstavljalo unosan dopunski prihod u pograničnim područjima.
Da je nakon izumiranja dinastije Branković, ugarski kralj Vladislav II 1504. dodelio titulu srpskog despota hrvatskom velikašu Ivanišu Berislaviću.
Da je jedini srpski monarh 19. i 20. veka koji je krunisan i miropomazan bio kralj Srbije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca Petar I Karađorđević (1903—1921)?
Da je jedan brod 1955. godine trebalo da tajno preveze 300 egipatskih oficira i vojnika u Poljsku preko jugoslovenskih luka na Jadranu, ali da je tajnost cele operacije iskompromitovana zato što je prilikom ulaska u luku brod ispalio počasne plotune, što je neizbežno privuklo pažnju?
Da su se Nikola Pašić i Stjepan Radić, najistaknutiji politički lideri Srba, odnosno Hrvata, lično sastali tek 1925. godine, punih sedam godina po formiranju Kraljevine SHS.
Da je knez Miloš Obrenvić bio jedini hrišćanski vladar u okviru Osmanskog carstva koji je uspeo da dobije pravo naslednosti vladarskog dostojanstva? Naime, ovo pravo su, pored vladara iz Osmanske dinastije, u Osmanskom carstvu imala samo još dva vladara muslimanske veroispovesti: nešto pre Miloša dobili su je vladari Tunisa, a nešto kasnije, posle srpskog kneza, dobili su ga i egipatski vladari.
Da su porođaju kraljice Natalije Obrenović prisustvovali predsednik vlade Stevča Mihailović, ministar inostranih dela Jovan Ristić i mitropolit Mihailo? Posle rođenja Aleksandra Obrenovića 14. avgusta 1876. godine u osam ujutro, održana je sednica Vlade na kojoj je objavljeno njegovo rođenje i to da se ima smatrati prestolonaslednikom.
Da se srpski car Stefan Uroš IV Dušan na pojedinim poveljama koje je izdavao na grčkom i latinskom potpisivao na starosrpskom jeziku i ćiriličnim pismom.