Analiza funkcionisanja sistema lokalne samouprave u Crnoj Gori pokazala je da opštine izdvajaju skoro duplo više ili duplo više sredstava za tekuću potrošnju.

Tu, između ostalog, spadaju troškovi za zarade, putovanja, reprezentacije i slično, u odnosu na kapitalne izdatke, koje podrazumijevaju izgradnju infrastrukture. Podaci pokazuju da su tekući troškovi opština u 2020. godini bili 140,1 milion, a kapitalni izdaci 85 miliona. U 2021. za tekuće izdatke bila su predviđena 153 miliona, a za investicije 78, dok je u 2022. godini taj omjer bio 177,9 miliona naspram 112,3 miliona. Podaci do sredine 2023. godine pokazuju da je za tekuće troškove izdvojeno 88,4 miliona, a za kapitalne 28,9.

Analiza funkcionisanja sistema lokalne samouprave u Crnoj Gori pokazala je da se prosječna veličina opština može uporediti sa većinom država Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD), uz uočavanje značajnih razlika između opština u Crnoj Gori. U prosjeku, broj stanovnika po opštini je 25.000, dok je prosječan broj mjesnih zajednica po opštini 19. U analizi koju je pripremilo Ministarstvo javne uprave navodi se da su decentralizovane nadležnosti u Crnoj Gori veoma ograničene.

„Ključne nadležnosti koje crnogorske opštine obavljaju odnose se na vodosnabdijevanje, komunalne djelatnosti, održavanje lokalnih puteva i lokalni javni saobraćaj. U državama OECD-a, kao i u susjednim državama na Zapadnom Balkanu, opštine vrše i poslove u oblasti obrazovanja, zdravlja i socijalne zaštite. Ipak, podaci iz ove analize pokazuju da opštine vrše nadležnosti koje nijesu njihova isključiva nadležnost, sa ciljem zadovoljavanja potreba lokalnog stanovništva, prvenstveno u oblasti socijalne zaštite. Takođe, opštine su iskazale stav da je potrebno sprovesti veći stepen decentralizacije, pri čemu traže više odgovornosti u oblasti naplate poreza, turizma, sporta, zaštite životne sredine. Samo nekoliko opština izrazilo je potrebu da ima više nadležnosti u oblasti zdravlja, obrazovanja i socijalnih usluga“,  navodi se u analizi.

Kada je riječ o finansiranju lokalne samouprave, izdaci opština porasli su po svim stavkama. Generalno, kako se navodi u analizi, razlozi su različiti, od rasta troškova u realnom sektoru, inflatornog pritiska, ali i porasta broja zaposlenih. Podaci pokazuju da su rashodi opština u 2020. bili 281 milion eura, u 2021. godini – 287, 2022. godini – 340 i od januara do juna 2023. godine – 147. Što se tiče prihoda, oni su u 2020. bili 318 miliona, 2021. godine – 342, 2022. godine – 421, a od januara do juna 2023. godine – 236 miliona.

„Udio sopstvenih prihoda opština u ukupnim prihodima u posljednje tri godine bio je na nivou od 49,3 odsto. Ipak, kada se posmatraju kumulativni podaci, treba imati u vidu da na ovako visok procenat utiču sopstveni prihodi opština sa većim fiskalnim kapacitetom“, konstatovano je u analizi.

Analiza je pokazala da postoji rast prihoda po osnovu poreza na nepokretnost u 2022. godini zbog većeg obuhvata poreskih obveznika i usljed povećanja prosječne cijene metra kvadratnog stana u novogradnji u odnosu na 2021. godinu. Prepoznati izazovi u naplati su: neusklađenost podataka u katastarskim evidencijama i stvarnog stanja na terenu, kao i katastarsko neevidentiranje objekata koji nemaju upotrebnu dozvolu.